Bariery w podejmowaniu racjonalnych decyzji
Nie sposób wymienić wszystkich czynników, od który zależy racjonalność metodologiczna i rzeczowa decyzji. Są to czynniki niezależne od decydenta, związane ze zmiennością otoczenia i nieprzewidywalnością zachowań ludzi, a także związane z błędami w funkcjonowaniu organizacji, na które decydent ma ograniczony wpływ. Wiele czynników wiąże się też z osobami podejmującymi decyzje, ich kompetencjami, motywacją, stylem podejmowania decyzji. Do najważniejszych barier w podejmowaniu racjonalnych decyzji należy zaliczyć: kompetencyjną, organizacyjną i informacyjną.
Bariera kompetencyjna
Psychologowie są zgodni, że człowiek jest bardzo niedoskonałym decydentem i popełnia wiele błędów na wszystkich etapach procesu decyzyjnego. Źródłem błędów decydenta są psychologiczne ograniczenia poznawcze. Niektóre z tych ograniczeń są wspólne dla wszystkich ludzi, gdyż wynikają z budowy mózgu człowieka. Nazywamy je cechami niezmienniczymi. Do najważniejszych cech niezmienniczych należą:
Budowa pamięci. Układ pamięci człowieka składa się z pamięci trwałej o nieograniczonej pojemności i pamięci świeżej, zwanej krótką, o bardzo małej pojemności. Dla odszukania informacji w pamięci trwałej potrzebny jest czas, pamięć świeża nie wymaga przypominania sobie informacji, ale za to jej pojemność jest znikoma. Decydent szybko zapomina istotne informacje i nie może funkcjonować bez tzw. zewnętrznej pamięci, czyli zbiorów informacji.
Seriałna organizacja procesów oznacza, że człowiek nie potrafi równocześnie wykonywać kilku operacji myślowych – wykonuje je kolejno, co wydłuża proces rozwiązywania zadania.
Centryzm systemowy oznacza, że każdy człowiek przejmuje typowe dla swojego środowiska wartości, normy i stereotypy myślowe, co utrudnia obiektywną ocenę faktów i formułowanie niekonwencjonalnych rozwiązań.
Myślenie globalne (niezróżnicowane) to właściwość ludzkiego myślenia polegająca na traktowaniu procesów i grup jako jednorodnych całości bez wnikania w ich wewnętrzne zróżnicowanie. Prowadzi to do uproszczonego postrzegania rzeczywistości.
Krótkowzroczność poznawcza oznacza, że ludzie interesują się tylko tymi problemami, które są blisko nich w czasie i przestrzeni. Może to prowadzić do koncentracji na bieżących.kwestiach i trudności w rozwiązywaniu problemów strategicznych.
Do typowych błędów poznawczych popełnianych przez wszystkich decydentów należą też: identyfikowanie się z grupami społecznymi o równym i wyższym statusie, przypisywanie innym naszych sądów, uczuć i poglądów, myślenie dychotomiczne (czarno-białe), mylenie skutków z przyczynami, trudność koncentracji uwagi przez dłuższy okres.