Jak to jest z tą odpornością?
Codziennie mamy styczność z milionami czynników chorobotwórczych, czyli patogenami. Większości z nich nie jesteśmy w stanie dostrzec przy pomocy naszych oczu, gdyż są to mikroskopijne organizmy. Mimo swych małych rozmiarów, wciąż próbują zaatakować człowieka i o dziwo mogą stanowić dla niego śmiertelne zagrożenie! Kiedy Ty zgłębiasz tajemnice biologii, wróg dokonuje inwazji na Twój teren. Zdolność organizmu do obrony przed takimi atakami nazywamy właśnie odpornością.
Układ odpornościowy
Aby doskonale radzić sobie ze wszystkimi zagrożeniami powstał złożony system obronny zwany układem odpornościowym (immunologicznym). Niczym w wojsku, mamy organy dowodzące (grasica, szpik kostny), specjalistyczne grupy obronne (limfocyty T i B), zastępy pomocników (granulocyty, makrofagi…) oraz pole walki, które może stanowić cały organizm. Ochrona przed wrogiem jest możliwa tylko przy sprawnym działaniu wszystkich jednostek.
Rodzaje odporności
Odporność możemy podzielić na nieswoistą i swoistą. Wśród swoistej wyróżniamy czynną i bierną, naturalną oraz sztuczną:
Odporność nieswoista
Stanowi pierwszą linię obrony organizmu na cząstki obce. Kiedy idziesz ulicą i do Twojego układu oddechowego dostaje się patogen, to odruchowo zaczynasz kaszleć. Organizm nie potrafi określić, czy ma do czynienia z bakterią, wirusem, grzybem, czy zwykłym pyłkiem, ale traktuje je jako zagrożenie, więc wyzwala odruch kaszlu. Odporność nieswoista nie jest skierowana przeciwko konkretnemu wirusowi, ale każdemu „obcemu” czynnikowi. Zdolnością rozpoznawania takich czynników dysponujemy już od urodzenia. Pierwsza linia obrony pozwala zatrzymać potencjalnego wroga, do czasu, gdy zostanie on prawidłowo rozpoznany. Nie pozwala również na szerzenie się intruza po całym organizmie.
Odporność swoista
Słowo „swoista” oznacza, że jest skierowana przeciwko konkretnemu czynnikowi np. wirusowi grypy czy bakterii zapalenia płuc. Taki rodzaj odporności wytwarza się tylko po kontakcie naszego organizmu z patogenem – a więc nie rodzimy się z nią, ale nabywamy w ciągu życia. Gdy chorujesz na ospę wietrzną, to układ odpornościowy rozpoznaje wirusa, wytwarza przeciwko niemu przeciwciała, czyli specjalne cząstki, które wiążą właśnie tego, konkretnego wirusa i prowadzą intruza do śmierci. Ilość przeciwciał przeciwko np. wspomnianemu wirusowi ospy wietrznej jest miarą odporności na tę chorobę.
Odporność czynna
Kiedy atakuje Cię intruz, układ odpornościowy musi sprawnie działać, by go zwalczyć – rozpoznaje czynnik chorobotwórczy i produkuje przeciwko niemu przeciwciała. Jest więc aktywny, bo samodzielnie tworzy cząstki, które zwiążą wroga. Z takim rodzajem odporności mamy do czynienia w przypadku choroby, bądź szczepienia. Podczas szczepienia wprowadzamy fragmenty wirusa, bądź bakterii i symulujemy sytuację choroby. Organizm traktuje ten składnik szczepionki jako poważnego wroga i wytwarza przeciwko niemu odporność (przeciwciała). Proces ten trwa około tygodnia. Kiedy kolejny raz zetkniesz się właśnie z tym patogenem np. przebywając z chorą koleżanką, i dojdzie do inwazji intruza na Twój organizm, natychmiast wróg zostanie związany i zniszczony. Ty zaś nie będziesz miał żadnych objawów. Jest to możliwe, bo po szczepieniu wytworzyłeś już cząstki szybko reagujące na dany patogen.
Odporność bierna
Słowa „bierna” sugeruje nam, że w tym przypadku układ immunologiczny nie wykonuje żadnej pracy, by wytworzyć odporność. Faktycznie, zamiast wprowadzać do organizmu patogen (choroba, szczepienie) i czekać tydzień, aż wytworzą się przeciwciała, możemy podać już gotowe cząstki (przeciwciała). Taki prezent dostajemy od mamy – przed urodzeniem, gdy jeszcze spokojnie siedzimy w brzuszku (przez łożysko) oraz po urodzeniu – gdy żywimy się mlekiem mamy. W życiu dorosłym możemy nabyć ten rodzaj odporności otrzymując surowicę z gotowymi przeciwciałami, np. po skażeniu rany glebą, aby przeciwdziałać infekcji tężcem.
Odporność naturalna i sztuczna
Naturalna odporność wytwarza się, gdy chorujemy (czynna), bądź dostajemy ją od mamy (bierna). Sztuczna zaś, kiedy do organizmu wprowadzamy szczepionkę (czynna) lub surowicę z gotowymi przeciwciałami (bierna).
Świat jest niebezpiecznym miejscem – wciąż atakują nas wirusy, grzyby, bakterie, pierwotniaki. Nie musimy się ich obawiać, bo na straży stoi wyspecjalizowany układ odpornościowy, którego podstawowe zadanie stanowi ochrona przed intruzami. Odkrycie istnienia tego systemu, spowodowało niegdyś przełom w medycynie. Do dziś jednak wiele mechanizmów odporności pozostaje dla naukowców tajemnicą – może Tobie uda się rozwikłać te zagadki?