Początki osadnictwa na ziemi Noteckiej
Pierwsi koczownicy na ziemiach nadnoteckich pojawili się w epoce paleolitu schyłkowego, po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia, około 12 tysięcy lat temu. Byli to łowcy reniferów, którzy przywędrowali w okolice dzisiejszego Osieka, gdyż to właśnie tutaj zwierzęta te przeprawiały się przez rzekę.
Jarosław i Zygmunt Rola w książce Tajemnice Żuławki, poświęconej wykopaliskom archeologicznym w dolinie Noteci, zwracają uwagę, że w epoce paleolitu schyłkowego renifery przemieszczały się z południa na północ (i z powrotem) ogromnymi stadami, liczącymi nawet kilka tysięcy osobników. Przeprawa przez Noteć była dla tych zwierząt trudnym zadaniem, gdyż rzeka płynęła roztokowo. Renifery nieprzypadkowo pokonywały tą przeszkodę w miejscu, gdzie teraz znajduje się wieś Żuławka. Była tu naturalna strefa brodowa, która przejście przez rzekę czyniła nieco łatwiejszym. Mimo tego ułatwienia przeprawa przez Noteć była w dalszym ciągu morderczym zadaniem co powodowało, że zmęczone zwierzęta były łatwym łupem dla myśliwych.
Epoka paleolitu trwała do ósmego tysiąclecia przed naszą erą. Wtedy to zmiany klimatyczne, wynikające ze wzrostu temperatury na półkuli północnej, spowodowały ogromne przeobrażenia w ówczesnej florze i faunie. Z doliny Noteci zniknęły stada reniferów, ale pojawiły się inne zwierzęta, m.in. żubry, łosie, niedźwiedzie, jelenie, tury. Nastała era mezolitu, która trwała do piątego tysiąclecia przed naszą erą. Dolinę Noteci zamieszkiwały wtedy pojedyncze grupy koczowników, liczące od kilkunastu do trzydziestu kilku członków . Wędrowali oni z miejsca na miejsce, zatrzymując się na dłużej tylko zimą.
Około siedmiu – ośmiu tysięcy lat temu rozpoczęła się epoka neolitu. Jej początek na ziemiach polskich wyznacza przybycie pierwszych grup rolników – reprezentantów kultury ceramiki wstęgowej – rytej. Przybyli oni z Kotliny Karpackiej i osiedlili się w Małopolsce oraz na Śląsku. Z czasem migrowali na północ, wzdłuż dolin Wisły, Odry i Warty. Pierwsza neolityczna wioska w okolicach dzisiejszego Osieka powstała około 5100 r. p.n.e. Wtedy to z Kujaw przypłynęła Notecią trzydziesto – czterdziestoosobowa grupa przybyszy, którzy wysiedli w miejscu, gdzie teraz znajduje się budynek byłej szkoły w Żuławce Dużej. Po krótkiej wędrówce wałem wydmowym założyli neolityczną osadę na miejscu dzisiejszych pól Andrzeja Kowalskiego z Żuławki Małej i Tadeusza Stachurskiego z Osieka nad Notecią. Osada przetrwała około 100 lat.
Kolejnymi osadnikami w dolinie Noteci byli przedstawiciele kultury pucharów lejkowatych. Osadnictwo tej kultury trwało z przerwą od 4040 r. p.n.e. do 3530 r. p.n.e. Pięć tysięcy lat temu do dzisiejszej Żuławki zawitali przedstawiciele następnej kultury neolitu – amfor kulistych. Ich domostwa powstały w miejscu, gdzie wcześniej osiedlała się ludność kultur ceramiki wstęgowej rytej i pucharów lejkowatych. Kolejna faza osadnicza, wyznaczona przez lata 2190 – 2040 p.n.e., identyfikowana jest z rozwojem kultury ceramiki sznurowej. Po neolicie nastała epoka brązu. Początek osadnictwa społeczności tej epoki przypada na lata 1830 –1670 p.n.e. oraz 1560 – 1410 p.n.e. Lata 1260 – 1120 p.n.e. i 960 – 840 p.n.e. to okres panowania w dolinie Noteci społeczności kultury łużyckiej.
Ludzie zamieszkiwali więc okolice dzisiejszej Żuławki od co najmniej 12 tysięcy lat. Obecność osadników nie była jednak ciągła. Przerwy w osadnictwie trwały od około 100 do 500 lat. Jarosław i Zygmunt Rola twierdzą, że przerwy te mogą wynikać z dynamiki przemian kulturowych, jakie miały miejsce na terenie całego Niżu Środkowoeuropejskiego. Przemiany te polegały prawdopodobnie na niepokojach i wstrząsach społecznych oraz lokalnych wojnach.
Na przełomie epok brązu i żelaza, w wyniku zmian klimatycznych, podniósł się poziom wody jezior i rzek. Liczne pola i łąki zostały zalane a życie w okolicach dzisiejszej wsi Żuławka stało się zbyt uciążliwe. Około 680 roku p.n.e. ówcześni osadnicy zmuszeni zostali do znalezienia nowego miejsca na swoje domostwa. Znaleziono je niedaleko od dotychczasowej siedziby – w miejscu dzisiejszego Osieka nad Notecią. Ukształtowanie terenu w tym miejscu umożliwiało bezpieczną lokalizację osady. Płynąca w pobliżu Łobżonka ułatwiała transport ludzi i towarów. Taką samą rolę spełniała też Noteć, przez którą zbudowano przeprawę. Prawdopodobnie na reliktach grobli prowadzących do tej przeprawy zbudowana jest szosa z Osieka do Smogulca i Gołańczy.
Kultura łużycka
W tym miejscu warto wyjaśnić skąd wzięły się tajemnicze nazwy kultur archeologicznych, takich jak kultura amfor kulistych, czy też ceramiki wstęgowej rytej. Nazwy te zdradzają nam wygląd narzędzi i naczyń używanych przez społeczność danej epoki. W latach 5130 – 4420 p.n.e., a więc w czasie panowania w dolinie Noteci kultury ceramiki wstęgowej rytej, używano naczyń zdobionych wyrytymi wstęgami. Później używano naczyń o kształcie lejkowatych pucharów i kulistych amfor a także ceramiki ozdobionej odciskami sznura. Nazwa kultury łużyckiej pochodzi od nazwy miasta Łużyce, gdzie po raz pierwszy natrafiono na pozostałości owej kultury.